-
1 тирәләп алу
окружи́ть со всех сторо́н -
2 тирәләү
неперех.2) перен. ходи́ть вокру́г да о́коло3) перен.; разг. пресле́довать не́которые це́лиул нәрсәдер тирәли — он что́-то хо́чет предприня́`ть
• -
3 тир
I сущ.пот, испа́ринатир тамчылары — ка́пли по́та
- тир чиретирең аккан җирнең кадере — дорога́ земля́, кото́рую поли́л по́том
- тир алу
- тир бизе
- тир кату
- тир тозы
- тир хастасы
- тир хастәсе
- тиргә бату
- тиргә төшү
- тиргә батыру
- тиргә төшерү••тир белән табу — зараба́тывать/зарабо́тать трудо́м
тир салу (түгү) — вложи́ть пот; пролива́ть/проли́ть пот; кропи́ть по́том
II сущ.тир түгеп — в по́те лица́
тирда ату — стреля́ть в ти́ре
-
4 тир алу
вы́потеть || вы́пот в моме́нт кри́зиса боле́знитир алгач, чир китә — по́сле вы́пота боле́знь отступа́ет
-
5 йөртеп алу
1) поводи́ть кого (некоторое время) (по парку, городу, магазинам и т. п.)күзләрне тирә-якка йөртеп алу — поводи́ть глаза́ми по сторона́м
2) поноси́ть кого-чтобаланы кулда йөртеп алу — поноси́ть ребёнка на рука́х
3) поката́ть (некоторое время) кого (на лодке, мотоцикле, машине и т. п.) -
6 сыпырып алу
-
7 вздохнуть
-
8 обрисовать
сов.1) ( что), разг. тирәли сызып чыгу2) перен. ( кого-что) (описать) сурәтләү, сөйләп бирү, тасвирлау, тасвир итү -
9 под
I предлог; = подо1) с вин. п. (на вопрос "куда") астына, төбенә2) с вин. п. астына,...га3) с вин. п. (близко к чему-л. по времени) алдыннан,...га таба,...га каршы, якынпод вечер — кичкә таба, кичкырын
4) с вин. п. (при указ. на возраст) чамасы, тирәсе, якын5) с вин. п. (в сопровождении чего-л.) астында,...га кушылып6) с вин. п. ( наподобие)...га охшатып,...на туры китереп7) с вин. п. (при указ. на назначение предмета)...га дигән, салырга дигән; өчен8) с тв. п. астында, астыннан, төбендә9) с тв. п. астында,...ендә10) с тв. п. (при указ. места) янында, якынында, тирәсендә11) с тв. п. (в результате, вследствие) астында,...дан12) с тв. п. (при указ. на характерный признак)...лы13) с тв. п. ( при выделении из числа других предметов) астында, белән14) с тв. п. ( при разъяснении смысла)...дан, астында•- под залогэто ему не под силу — моңа аның көче җитмәс, моны ул булдыра алмый
- под расписку
- под честное слово
- спрятать под замок
- стричь под машинку
- хранить под замком II м -
10 обвести
сов.1) (кого-что, вокруг чего-л.) тирәли йөртеп чыгу, уратып чыгу, әйләндереп йөртеп чыгу2) ( кого-что) (оглядеть) күздән кичерү, [күз] йөртеп чыгу3) ( что чем) әйләндереп алу, [койма] тоту, киртәләп чыгу4) ( что чем) (очертить) түгәрәкләп чыгу, тирәли сызып чыгу, йөртеп чыгу5) ( кого), спорт. уратып үтүобвести вокруг пальца — кәкре каенга терәтү; төпсез чанага утырту
-
11 обложить
-
12 алдыру
1) понуд. от алу I преимущ. в знач. 1), 4)-9), 11)-19), 21)-29)2) разг. приглаша́ть/пригласи́ть, звать, позва́ть (и приня́ть); созыва́ть/созва́тьукытучыны кунакка алдыру — пригласи́ть (позва́ть) учи́теля в го́сти
кайчан кунак алдырган идегез? — когда́ вы созыва́ли (приглаша́ли) госте́й?
3) забира́ть/забра́ть, отзыва́ть/отозва́ть (своих рабочих, посланных на помощь другому предприятию); брать (взять, забира́ть) обра́тно4) выпи́сывать/вы́писать, забира́ть/забра́ть ( одинокую мать из деревни в город); вызыва́ть/вы́звать, приглаша́ть/пригласи́ть (откуда-л. к себе); брать/взять, вы́требовать || выпи́сывание5) выпи́сывать/вы́писать, получа́ть/получи́ть ( периодические издания); зака́зывать/заказа́ть; получа́ть/получи́ть по вы́писке (зака́зу) || выпи́сывание, зака́зывание; получе́ние (по выписке, по заказу)абонемент аркылы яңа китаплар алдыру — выпи́сывать (зака́зывать) но́вые кни́ги по абонеме́нту
архивтан кулъязмалар алдыру — заказа́ть в архи́ве ру́кописи
район киночелтәреннән яңа фильмнар алдыру — получи́ть но́вые фи́льмы из райо́нной киносе́ти
6) перен.а) брать/взять (способностями, упорством, смелостью, трудолюбием); покоря́ть/покори́ть, выи́грывать/вы́играть (своим оптимизмом, обходительностью, искренностью); добива́ться/доби́ться, достига́ть/дости́чь ( чем); выезжа́ть/вы́ехать ( на чём)хәйлә белән алдыру — брать хи́тростью; выезжа́ть на хи́трости
сан белән генә түгел, сыйфат белән дә алдырырга кирәк — ну́жно добива́ться не то́лько коли́чеством, но и ка́чеством
яхшы ат ахырдан алдыра — (посл.) до́брый конь в конце́ берёт (выи́грывает); ≈≈ хорошо́ смеётся тот, кто смеётся после́дним
б) оси́ливать/оси́лить, постига́ть/пости́чь ( что); преуспева́ть/преуспе́ть (в жизни, в каком-л. деле)ул укуны җиңел алдыра — он легко́ оси́ливает учёбу
7) убира́ть/убра́ть, копа́ть, выка́пывать/вы́копать (картофель, свёклу уборочными машинами)8) стричь, остри́чь, пострига́ть/постри́чь; обстрига́ть/обстри́чь, выстрига́ть/вы́стричьчәчне яңа мода белән алдыру — стричь во́лосы по но́вой мо́де
9) см. алу I 1), 2) а)-в)тирән алдырып сөрү — паха́ть глубо́ким захва́том
мондый печәнне чалгы авыр алдыра — тако́е се́но коса́ с трудо́м берёт
10) см. алу I преимущ. в знач. 2)тәнгә кергән инә кыйпылчыгын магнит белән алдыру — извле́чь обло́мок иго́лки из те́ла при по́мощи магни́та
май табын бензин белән алдыру — удаля́ть жирово́е пятно́ бензи́ном
теш алдырырга бару — сходи́ть на удале́ние зу́ба
11) разг.; см. алу I 5) а)сулгарак алдыру, машинаң капка баганасына эләгә — возьми́ (забери́, прими́) немно́го леве́е, не то заде́нешь свое́й маши́ной (за) столб в воро́тах
12) разг.а) идти́, ходи́ть, пойти́, шага́ть, выша́гивать; проходи́ть/пройти́, прошага́ть; прое́хать, промча́ться (на транспортных средствах)аягы таза, нык алдыра — но́ги у него́ си́льные, твёрдо шага́ет (выша́гивает)
вак алдыра торган ат — конь, кото́рый идёт ме́лкими шага́ми
мотоцикл белән без бу араны тиз алдырдык — э́то расстоя́ние мы прое́хали на мотоци́кле бы́стро
б) бежа́ть, побежа́ть; пробежа́ть; отбега́ть, отбежа́ть, убега́ть, убежа́тьшәп алдыра бу йөгерешче — отли́чно бежи́т э́тот бегу́н
без кузгалганчы, бүре инде шактый алдырган иде — пока́ мы тро́гались, волк уже́ поря́дочно пробежа́л (отбежа́л, убежа́л)
в) скака́ть, поскака́ть; проскака́ть; ускака́тькуян турыга (гына) алдырды — за́яц поскака́л прямико́м
г) идти́, ходи́ть, пойти́, плыть, поплы́ть, дви́гаться, проплыва́ть/проплы́ть (о судах)пароход түбәнгә таба әйбәт алдыра — парохо́д вниз плывёт хорошо́
••алдырыр көн яздырыр — в день, когда́ тебя́ обма́нут, ты сам ошибёшься (бог введёт в заблужде́ние)
-
13 по-
1) фигыль ясауда кулланылып, түбәндәге чаралар ярдәмендә бирелә2) "алу" дигән дәрәҗә фигыле ярдәмендә3) "китү" дигән дәрәҗә фигыле ярдәмендә4) "башлау" дигән дәрәҗә фигыле ярдәмендә5) "бетерү" дигән дәрәҗә фигыле ярдәмендә6) кабатлаулы фигыльләр белән килгәндә, "...гала" кушымчасы ярдәмендә7) "сирәк-мирәк", "ара-тирә", "әледән-әле" кебек парлы рәвешләр ярдәмендәпокуривать — сирәк-мирәк [тәмәке] тарту
8) кайбер приставкалы фигыльләрнең бары төп фигылен генә тәрҗемә итү юлы белән9) сыйфат, рәвеш, исем ясауда кулланылып, түбәндәге чаралар ярдәмендә тәрҗемә ителә10) "...лап" кушымчасы ярдәмендә11) "соңгы" дигән сыйфат ярдәмендә12) "буендагы" дигән сыйфат ярдәмендә13) чагыштыру дәрәҗәсен белдерүче "...рак" кушымчасы ярдәмендә14) рәвеш ясаучы "...ча" суффиксы ярдәмендә -
14 выделить
сов.1) ( кого-что) бүлеп (аерып) алу, бүлеп (аерып) чыгару, бүлеп (аерып) бирү; бүлү, аеру2) ( что) күрсәтү, билгеләү, күрсәтеп бирү, аеру, аерып күрсәтү3) ( что) (отдать во владение часть) бүлеп бирү, бүлү4) ( кого-что) (имущественно отделить) башка чыгару, аерып чыгару5) ( что), спец. чыгару, аерып алу, аерып чыгару; бүлеп чыгару -
15 каплау
перех.1) крыть, покрыва́ть/покры́ть || покры́тиеөй түбәсен шифер белән каплау — крыть кры́шу до́ма ши́фером
2) крыть, покрыва́ть/покры́ть; облицо́вывать/облицева́ть || покры́тие, облицо́вывание, облицо́вкасандыкны калай белән каплау — покры́ть сунду́к желе́зом
стеналарны мәрмәр белән каплау — облицева́ть сте́ны мра́мором
3) крыть, покрыва́ть/покры́ть, накла́дывать/наложи́ть (слой чего-л.) || покры́тие, накла́дываниечүлмәкне глазурь белән каплау — наложи́ть глазу́рь на горшо́к
картинаны лак белән каплау — покры́ть карти́ну ла́ком
4) покрыва́ть/покры́ть, накрыва́ть/накры́ть, укрыва́ть/укры́ть, прикрыва́ть/прикры́ть, закрыва́ть/закры́ть || покры́тие, накры́тие, укры́тие, прикры́тиеаякларны одеял белән каплау — накры́ть но́ги одея́лом
китапларга газета каплау — закры́ть кни́ги газе́той
чәчне яулык белән каплау — прикры́ть во́лосы платко́м
чиләкне капкач белән каплау — закры́ть ведро́ кры́шкой
5) покрыва́ть/покры́ть, оку́тывать/оку́тать, завола́кивать/заволо́чь || покры́тиеболытлар күк йөзен каплады — ту́чи заволокли́ не́бо
бөтен нәрсәне томан каплады — всё оку́тано тума́ном
күзне яшь каплады — глаза́ заволокли́ слёзы
6) крыть, покрыва́ть/покры́ть, устила́ть/устла́ть, усе́ивать/усе́ять (чем-л.) || покры́тие, усти́лкабакчаны сары яфраклар каплаган — сад усе́ян жёлтыми ли́стьями
өй түбәсен чык каплаган — кры́ша до́ма покры́та росо́й
җир өстен ап-ак кар каплаган — пове́рхность земли́ у́стлана бе́лым-пребе́лым сне́гом
битен сакал каплаган — лицо́ покры́то бородо́й
7) покрыва́ть/покры́ть, выступа́ть/вы́ступить, появля́ться/появи́ться (на лице, щеках) || покры́тие, появле́ниемаңгайны тирән җыерчыклар каплаган — на лбу его́ появи́лись глубо́кие морщи́ны
тәнне каз тәне каплады — на те́ле вы́ступила гуси́ная ко́жа
8) закрыва́ть/закры́ть, загора́живать/загороди́ть, загражда́ть/загради́ть, прегражда́ть/прегради́ть || закры́тие, загора́живание, загражде́ние, прегражде́ниеюлны каплау — закры́ть доро́гу
урамның ике башын да каплау — загороди́ть о́ба конца́ у́лицы
9) закрыва́ть/закры́ть, заслоня́ть/заслони́ть, загора́живать/загороди́ть (чем-л. от кого, чего-л.) || закры́тие, засло́н, загора́живаниеана баласын гәүдәсе белән каплады — мать закры́ла ребёнка свои́м те́лом
баш белән утны каплау — заслони́ть голово́й свет
битне куллар белән каплау — закры́ть лицо́ рука́ми
10) закрыва́ть/закры́ть, занаве́шивать/занаве́сить, заве́шивать/заве́сить (чем-л.) || закры́тие, занаве́шиваниеишекне одеял белән каплау — закры́ть дверь одея́лом
лампаны газета белән каплау — заве́сить ла́мпу газе́той
тәрәзәне пәрдә белән каплау — занаве́сить што́рой окно́
11) покрыва́ть/покры́ть, глуши́ть, заглуши́ть ( о звуках)сөйләүченең сүзләрен көлү каплады — смех покры́л слова́ расска́зчика
давыл бөтен тавышларны каплады — бу́ря заглуши́ла все зву́ки
12) завола́кивать/заволо́чь, обвола́кивать/обволо́чь ( о тучах)13) перен. покрыва́ть/покры́ть, гаси́ть, погаси́ть, возмеща́ть/возмести́ть, компенси́ровать, восполня́ть/воспо́лнить, искупа́ть/искупи́ть || покры́тие, возмеще́ние, компенса́ция, искупле́ниеюл расходларын каплау — возмести́ть доро́жные расхо́ды
җитмәүчелекне каплау — погаси́ть недоста́чу
бурычларны каплау — покры́ть долги́
югалтуларны каплау — компенси́ровать поте́ри
14) перен. покрыва́ть/покры́ть, скрыва́ть/скры́ть, укрыва́ть/укры́ть (что-л., кого-л.); прикрыва́ть/прикры́ть || покры́тие, скры́тие, укры́тиеҗинаятьне каплау — покры́ть преступле́ние
кимчелекләрне каплау — скрыва́ть недоста́тки
кемнеңдер ялганын каплау — прикры́ть (чей-л.)обма́н
15) перен. охва́тывать/охвати́ть, захва́тывать/захвати́ть, распространя́ться/распространи́ться (на кого-л., что-л.) || охва́тывание, захва́тывание, захва́т, распростране́ниеут бөтен бинаны каплады — ого́нь распространи́лся на всё зда́ние
илне кризис куркынычы каплады — страну́ охвати́л страх кри́зиса
16) перен. покрыва́ть/покры́ть, охва́тывать/охвати́ть, оку́тывать/оку́тать, заполня́ть/запо́лнить (о заре, мраке, темноте и т. п.)тирә-юньне караңгылык каплады — темнота́ оку́тала окре́стность
өйне кайгы каплады — го́ре запо́лнило дом
17) воен. прикрыва́ть/прикры́ть, ста́вить/поста́вить засло́н || прикры́тие, засло́нкаплау группасы — гру́ппа прикры́тия
пехота һөҗүмен артиллерия уты белән каплау — прикры́ть артиллери́йским огнём наступле́ние пехо́ты
18)а) перевёртывать/переверну́ть, опроки́дывать/опроки́нуть, поста́вить вверх дном || перевёртывание, опроки́дываниекисмәкләрне әйләндереп каплау — бо́чки поста́вить вверх дном
чынаякны тәлинкәгә каплау — опроки́нуть ча́шку на блю́дце
б) перен. опроки́дывать/опроки́нуть, выпива́ть/вы́пить, вылива́ть/вы́лить ( содержимое посуды) || опроки́дываниеәйтерсең, өстемә бер чиләк салкын су капладылар — как бу́дто на меня́ вы́лили ведро́ холо́дной воды́
19) закрыва́ть/закры́ть, зажима́ть/зажа́ть, затыка́ть/заткну́ть || закры́тие, зажа́тиесм. тж. томалауколакларны каплау — заткну́ть у́ши
авызны каплап иснәү — зева́ть, закры́в (прикры́в) рот
20) крыть, покры́ть ( в карточных играх)туз белән каплау — крыть тузо́м
•- каплап китү
- каплап кую
- каплап сөрү••каплап калдыру — замя́ть (дело, недостатки)
каплап калу — скрыва́ть/скрыть, укрыва́ть/укры́ть, прикрыва́ть/прикры́ть
-
16 произвести
сов.1. что кардан, бурдан, иҷро (адо) кардан, ба ҷо овардан, ба вуҷуд (ба амал) овардан; произвести опыт таҷриба кардан; произвести следствие тафтиш кардан; произвести выстрел тир андохтан, тир холи кардан; произвести подсчёт ҳисоб кардан, ҷамъбаст кардан2. что (выработать) сохтан, сохта баровардан, тавлид кардан, истеҳсол (ҳосил) кардан3. что сабаб (боис) шудан, хезондан, ба вуҷуд овардан; произвести переполох мағалу ғавғо (талотӯб) ба вуҷуд овардан; произвести впечатление таъсир кардан4. кого-что книжн. зоидан, офаридан, ба дунё овардан; произвести потомство насл (зурриёт) ба дунё овардан5. кого-что ба мансабе бардоштан (соҳиб кардан), ном (унвон, рутба) додан;произвести в офицеры ба рутбаи офицерӣ бар доштан <> \произвести на свет кого-что зоидан, офаридан -
17 акыл
сущ.1)а) ум, ра́зум; интелле́кт || у́мственный (труд), интеллектуа́льныйакыл яшьтә түгел - башта — (посл.) ум не в во́зрасте, а в голове́
акыл зәгыйфьлеге — у́мственная сла́бость
б) ум, рассу́док, рассуди́тельность || у́мственный, рассу́дочный ( анализ)в) благоразу́мие, рассуди́тельность; созна́ние, созна́тельностьакылың кайда иде соң синең? — где́ же была́ твоя́ рассуди́тельность (благоразу́мие)?
г) ум, разу́мность, (как сле́дствие о́пыта) ум-ра́зум, му́дрость; умудрённостьпрактик акыл — практи́ческий ум (му́дрость, умудрённость)
мәкальдә чагылган тирән акыл — глубо́кая му́дрость, отражённая в посло́вице
2) разг.а) мысль, иде́якаян килде әле сиңа бу акыл ? — отку́да у тебя́ э́та мысль?
б) сове́т, наставле́ниеаның акылы белән йөрсәң... — бу́дешь его́ слу́шаться... (ещё и не то бу́дет)
ата-ана акылын тоту — приде́рживаться (слу́шаться) роди́тельского наставле́ния
3) в знач. нареч. акылга у́мственно, интеллектуа́льно, в у́мственном (интеллектуа́льном) отноше́нии (созреть, подняться); по уму́ (уму́-ра́зуму), умо́м ( быть выше или ниже кого)акылга бер чамарак алар — у́мственно они́ почти́ одина́ковы
акылга үсү — вы́расти (созре́ть) у́мственно
4) в функ. сказ. акылында вменя́емый спец. (преступник, подсудимый)•- акыл теше
- акылы сау
- акылга сау••акыл алдан йөрү — быть сообрази́тельным (сметли́вым, предусмотри́тельным, дальнови́дным, дога́дливым), быть спосо́бным предви́деть (предусмотре́ть)
акыл арттан йөри — ≈≈ за́дним умо́м кре́пок
акыл башка килү — см. акылга килү 1)-3)
акыл баштан китү — см. акыл китү 1), 2)
акыл белән эш итүчән — рассуди́тельный; толко́вый
акыл бизмәненә салу (салып үлчәп карау) — в голове́ (уме́) взве́шивать (взве́сить, прики́дывать/прики́нуть); см. тж. акыл белән уйлап карау
акыл булсын — пусть (э́то) бу́дет (послу́жит) уро́ком; э́то кому́ нау́ка (на бу́дущее); что́бы (впредь) непова́дно бы́ло ( кому)
акыл җиңеләю — см. акылга җиңеләю
акыл җитү — сообрази́ть ( что), догада́ться ( о чём), доду́маться ( до чего), умудри́ться, ухитри́ться
акыл ирешми — см. акыл җитми
акыл кергән — умо́м (у́мственно) вы́рос; умудрён ( жизненным опытом); в (при) своём (здра́вом) уме́; со свои́м умо́м
акыл кертү — см. акылга утырту 1)
акыл кушканча — по веле́нию ума́ (делать что, поступать как), по веле́нию (тре́бованию) рассу́дка
акыл өләшкәндә йоклап калган (йоклап биләмдә, урманда, мич башында калган) — см. акылсыз 1) а); акылга сай 1)>
акыл өләшү — см. акыл өйрәтү 2)
акыл сата башлау — ирон. зау́мничать, зау́мничаться
акыл сыеклану — прост.; см. акылга җиңеләю
акыл сыйдырмау — см. акылга сыймау
акыл утырту — см. акыл керү
акыл утыру — см. акыл керү
акылга зәгыйфь — см. акылга җиңел 1)
акылга муафыйк — см. акылга ятышлы 1)
акылга (акылы) үсмәгән — умо́м не вы́шел
акылга туймаган — см. акылсыз 1) а), 2)
акылга утыру — см. акыл керү
акылга яту — каза́ться (показа́ться, представля́ться) разу́мным (благоразу́мным, рациона́льным, логи́чным)
акылга өйрәтү — см. акыл өйрәтү
акылдан шашкан — см. акылдан язган
акылдан шашу — см. акылдан язу
акылдан ычкыну — прост.; см. акылдан язу
акылны алу — см. акылдан яздыру
акылны башка җыю — см. акылны җыю
акылны эчү — прост. ра́зум (ум) пропива́ть (пропи́ть)
акылны югалту — см. акылдан язу 3)
акылы бармакка урарлык (чорнарлык) та юк — ума́ ни на грош у него́
акылы кыска — ум ко́роток ( у кого)
акылы (акылга) сау — в себе́, в здра́вом уме́, в по́лном (здра́вом) рассу́дке
акылы эшли — голова́ ( чья) рабо́тает (ва́рит, сообража́ет)
акылың алтын икән — ирон.; шутл. ишь како́й, у́мный (у́мник, у́мница) (вы́искался, нашёлся), губа́ не ду́ра; ишь чего́ захоте́л (... куда́ махну́л)
акылы үзе белән — семь пя́тниц на неде́ле
- акыл алу- акыл белән уйлап карау
- акыл бирү
- акыл җитмәслек
- акыл җитми
- акыл иясе
- акыл йөртеп карау
- акыл йөртү
- акыл керү
- акыл сату
- акыл китү
- акыл өйрәтү
- акылга өйрәтү
- акыл сайлыгы
- акылга җиңел
- акыллы җиңел
- акылга җиңеллелек
- акылга җиңеләю
- акылга килү
- акылга сай
- акылы сай
- акылга сайлык
- акылга сыймау
- акылга таман
- акылы таман
- акылга таманча
- акылы таманча
- акылга утырту
- акылга ятышлы
- акылдан язган
- акылдан яздыру
- акылдан язу
- акылдан язып
- акылдан язар дәрәҗәдә
- акылны җыю
- акылы башында
- акылында
- акылы камил
- акылы төштән соң
- акылы үзе белән
- акылы үзендә
- үз акылы үзендә -
18 колач
сущ.1) разма́хсамолёт канатларының колачы — разма́х кры́льев самолёта
2) обхва́т, охва́тимәннәр бик юан: һәркайсы икешәр колач — дубы́ о́чень то́лстые: ка́ждый в два обхва́та
колач юанлыгындагы торба — труба́ в оди́н охва́т
3) махова́я са́же́нь (расстояние между концами средних пальцев раскинутых в стороны рук как мера длины)ике колач бау — верёвка в две маховы́е са́же́ни
коеның тирәнлеге өч колач — глубина́ коло́дца в три маховы́е са́жени
4) диал. едини́ца ме́ры дров, ра́вная 2,5 м3 и́ли 4 м35) физ. амплиту́дамаятникның тирбәлү колачы — амплиту́да колеба́ний ма́ятника
6) перен. масшта́б, разма́х, широта́, диапазо́н (рабо́т)киң колач белән — с широ́ким разма́хом
белем колачы — диапазо́н зна́ний
•- колач җәю
- колач салу
- колач ташлау
- колач салып йөзү
- колачка алу
- колачка сыймаслык••- колач җитмәсколачны киң җәю — разверну́ться широко́ (во всю ширь)
- колач җитмәслек -
19 су
I сущ.1)а) вода́ || во́дный, водяно́йсалкын су — холо́дная вода́
кайнар су — горя́чая вода́
кайнамаган су — сыра́я вода́
агым су — прото́чная вода́
чишмә суы — ключева́я вода́
диңгез суы — морска́я вода́
газлы су — газиро́ванная вода́
минераль су — минера́льная вода́
кар суы — та́лая вода́
су процедуралары — во́дные процеду́ры
су тамчылары — водяны́е ка́пли
су тузаны — водяна́я пыль
б) первый компонент составных слов, соответствующий русскому водо-су үлчәгеч — водоме́р
су бүлгеч — водоотво́д
2) перен.; разг. вода́; пусто́е многосло́виекитапның яртысы су — полови́на кни́ги состои́т из воды́
3) вода́, водоём || во́дный; водяно́йтирән су — глубо́кая вода́
су кимәле — у́ровень воды́
су этеме — напо́р воды́
су өсте — во́дная пове́рхность
су юлы белән — во́дным путём
су тегермәне — водяна́я ме́льница
4) обычно мн.суларво́дытерриториаль сулар — территориа́льные во́ды
5) разг. река́, ре́чка (употр. с именем собственным)Ык суы — река́ Ик
Казан су — река́ Каза́нка
киң су — широ́кая река́
су ярларыннан чыкты — река́ вы́шла из берего́в
6) разг. сокашказаны суы — желу́дочный сок
җимеш суы — фрукто́вый сок
7) разг. раство́р, рассо́л, сы́вороткасабын суы — мы́льный раство́р
селте суы — щелочно́й раство́р
эремчек суы — творо́жная сы́воротка
кәбестә суы — капу́стный рассо́л
тозлаган кыяр суы — огуре́чный рассо́л
•- су агымы
- су алгыч
- су алмашы
- су алу
- су алу җайланмасы
- су анасы
- су асты дөньясы
- су аткыч
- су атчыгы
- су әйләнеше
- су балтырганы
- су баркылдагы
- су басу
- су башнясы
- су башы
- су белән җылыту
- су белән суыту
- су билгеләре
- су бите
- су борчасы
- су борычы
- су бөтнеге
- су бүлгеч
- су гөле
- су еланы
- су җәелү
- су җибәргеч
- су җыйгыч
- су җылыткыч
- су җылыту
- су иясе
- су йөрү каналлары
- су кайту
- су каналы
- су кандаласы
- су колонкасы
- су комае
- су коңгызы
- су кошы
- су көпшәле
- су куу
- су кынасы
- су кычытканы
- су кыягы
- су күзе
- су күләме
- су күрәне
- су күсесе
- су күтәрелү
- су күтәрелеше
- су күтәрткеч
- су күтәртү
- су лаләсе
- су өләшкеч
- су пәрие
- су полосы
- су салмалы
- су сыеры
- су сыерчыгы
- су сыешлык
- су тавыгы
- су талпаны
- су ташлагыч
- су ташучы
- су ташуы
- су торбасы
- су төшергеч
- су төшү
- су тычканы
- су упкыны
- су үгезе
- су үрмәкүче
- су үткәргеч
- су үткәрмәүчән
- су үткәрмәүчәнлек
- су үткәрү
- су үткәрүчән
- су үткәрүчәнлек
- су үтү
- су чаңгысы
- су чаңгычысы
- су чаяны
- су чәчәге
- су чигенеше
- су чистарткыч
- су чистарткыч корылмалар
- су чистарту
- су чыпчыгы
- су шөпшәсе
- су эте
- су юлы
- су юлын күрсәтү
- су юнәлткеч колаша
- су язы
- суга алып бару
- суга баткан кеше
- суга бату
- суга төшү
- суга чыдам
- суга чыдамлы
- суга чыдамлылык
- суда эрүчән
- суда эрүчәнлек
- судан файдалану
- судан файдаланучы••су баштан болгана — (погов.) ры́ба гниёт с головы́
су белән дә аера алмассың — водо́й не разольёшь; не разле́й вода́
су белән юып алгандай булды — как ве́тром сду́ло; как бу́дто коро́ва языко́м слизну́ла
су болгату — мути́ть во́ду
су кебек ага — течёт, что вода́ ( о больших расходах)
су кебек агылу — течь реко́й; течь широ́ким пото́ком
су кебек (су урынына) эчү — знать назубо́к; отвеча́ть без запи́нок
су кушу — прибавля́ть/приба́вить от себя́; залива́ть
су сибеп үстергәндәй — как грибы́ по́сле дождя́
су төбенә китү — идти́ ко дну; утону́ть
су төбенә җибәрү — пусти́ть (отпра́вить) на дно; утопи́ть
су язып, май төшмәс — (погов.) во́ду толо́чь -ма́сла не бу́дет (вода́ и бу́дет)
суга батканда саламга ябышу — хвата́ться за соло́минку
суга сәнәк белән язган (язылган) — на воде́ ви́лами напи́сано
суга төшеп югалган кебек — как в во́ду ка́нул
суга төшкән тавык кебек — как мо́края ку́рица; как в во́ду опу́щенный; (ходи́ть) мо́крой ку́рицей
суга төшкәндәй булды — как в во́ду ка́нул
суга төшсә, судан да коры чыга торган — из воды́ сухи́м вы́лезет
судагы балык кебек — как ры́ба в воде́
судан коры чыгу — вы́йти сухи́м из воды́
II сущ.сусыз юа, җилсез киптерә — языко́м сте́лет; язы́к хорошо́ подве́шен
-
20 үлчәү
I перех.1) ме́рить, измеря́ть, смеря́ть/сме́рить, выме́ривать, вымеря́ть/вы́мерить, замеря́ть/заме́рить; определя́ть/определи́ть || измере́ние, выме́ривание, определе́ниеболынны үлчәү — вы́мерить луг
күлнең тирәнлеген үлчәү — заме́рить (определи́ть) глубину́ о́зера
авыруның температурасын үлчәү — изме́рить температу́ру больно́го
үз аршынына үлчәү — ме́рить на свой арши́н
2) взве́шивать/взве́сить || взве́шиваниейөкләрне үлчәү — взве́шивать груз
сумканы үлчәү — взве́сить су́мку
3) перен. взве́шивать/взве́сить, обду́мывать/обду́мать ( всесторонне), оце́нивать/оцени́ть || взве́шивание, обду́мывание, оце́нкатәкъдимне һәрьяклап үлчәү — всесторо́нне обду́мывать предложе́ние
һәр сүзне үлчәп сөйләү — говори́ть взве́шивая ка́ждое сло́во
4) прики́дывать/прики́нуть, смеря́ть/сме́рить (взглядом, глазами, взором)күзләре белән үлчәү — сме́рить взгля́дом
тауның биеклеген караш белән үлчәп алу — взгля́дом прики́нуть высоту́ горы́
•- үлчәп бирү
- үлчәп кую
- үлчәп карау
- үлчәп чыгу II 1. сущ.1) весы́ || весово́йүлчәү гере — весова́я ги́ря
кул үлчәве — ручны́е весы́
көянтәле үлчәү — коромы́словые весы́
2) вес; ме́ра ( единица измерения)тере үлчәү — живо́й вес
3) ме́ра, ме́рка ( ёмкость для измерения сыпучих тел)җиде үлчәү солы — семь мер овса́
4) ме́рка, разме́рнинди үлчәү туфли кирәк? — како́й разме́р ту́фель ну́жен?
үлчәү белән күлмәк тегү — шить пла́тье по ме́рке
барлык кешене бер үлчәү белән үлчәү — подходи́ть ко всем с одно́й ме́ркой
5)а) ме́ра, ме́рка, мери́лоозынлык үлчәве — ме́ра длины́
бәяләр үлчәве — мери́ло сто́имости
б) перен. ме́ра2. прил.кешеләрнең яхшылыгын нинди үлчәү белән үлчәргә? — како́ю ме́рою изме́рить доброту́ люде́й?
измери́тельныйүлчәү тасмасы — измери́тельная ле́нта, метро́вка
- үлчәвен җиткермәүүлчәү әсбабы — мери́тельный прибо́р
- үлчәвен тутырмау••үлчәве җитми (тулмый) — ненорма́льный, полоу́мный; тро́нутый, чо́кнутый
үлчәүгә сыймаслык (сыймый торган) — выходя́щий за ра́мки прили́чия
См. также в других словарях:
тирәләү — 1. Кайма, тирә тоту 2. рәв. ТИРӘЛӘП – Уратып, әйләнә тирәсенә урнаштырып. Якынлашып, якын килеп яки якыннан үтеп 3. күч. Мәсьәләгә саклык белән якын килеп сүз башлау, әңгәмә яки сорашу ярдәмендә кызыксындырган нәрсә тур. белешмә алу. ТИРӘЛӘП АЛУ… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әйләндерү — 1. Нәр. б. үз күчәре тирәсендә хәрәкәткә китерү. Кемне яки нәрсәне төрле яки бору, боргалау 2. Кемне яки нәрсәне бер яктан икенче якка бору, башка якка каратып кую. Нәр. б. астын өскә каратып кую, астын өскә чыгару, түнтәрү 3. Әйбернең сул ягын… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
искәү — 1. Борын аркылы һава сулап ис сизү 2. күч. Берәр нәрсәне тотып, күреп, баштан кичереп белү китапның исен дә иснәмәгән 3. Иренү, ялыгу, йокы килү кебек хәлләрдә ирексездән авызны киң ачып тирән сулыш алу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
иснәү — 1. Борын аркылы һава сулап ис сизү 2. күч. Берәр нәрсәне тотып, күреп, баштан кичереп белү китапның исен дә иснәмәгән 3. Иренү, ялыгу, йокы килү кебек хәлләрдә ирексездән авызны киң ачып тирән сулыш алу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чолгавыч — иск. Кайбер аяк киемнәре (мәс. итек) эченнән аякка урау өчен тукыма кисәге аяк чуы. II. ЧОЛГАУ – ф. 1. Берәр нәрсә (чүпрәк, тукыма һ. б. белән урау, чорнау, төрү 2. Берәр кеше яки нәрсә тирәсенә килеп туплану, аны әйләндереп алу 3. Берәр нәрсә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чу — иск. Кайбер аяк киемнәре (мәс. итек) эченнән аякка урау өчен тукыма кисәге аяк чуы. II. ЧОЛГАУ – ф. 1. Берәр нәрсә (чүпрәк, тукыма һ. б. белән урау, чорнау, төрү 2. Берәр кеше яки нәрсә тирәсенә килеп туплану, аны әйләндереп алу 3. Берәр нәрсә… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
урату — 1. Урау (1 5) 2. Урап, чолгап алу, берәр кеше яки нәрсә тирәсендә күпләп җыелу, туплану 3. к. Урау (4,5) 4. Нәрсәнең дә булса тирәсенә берәр нәрсә тору; тирәләп, әйләндереп алу бакчаны койма белән урату 5. рәв. УРАТЫП – Әйләнеп, әйләнеч юл белән… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тултыру — 1. Берәр савытны берәр нәрсә белән тулы итү 2. Берәр нәрсә эченә башка ваграк нәрсәләр яки сыеклык салу 3. күч. Бөтен тирә юньне, барлык буш урынны биләп алу, бөтен тирә юньгә, барлык урыннарга таралу; күп булу. Нин. б. бер урынга җанлы җансыз… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тутыру — 1. Берәр савытны берәр нәрсә белән тулы итү 2. Берәр нәрсә эченә башка ваграк нәрсәләр яки сыеклык салу 3. күч. Бөтен тирә юньне, барлык буш урынны биләп алу, бөтен тирә юньгә, барлык урыннарга таралу; күп булу. Нин. б. бер урынга җанлы җансыз… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
урнашу — 1. Берәр җиргә билгеле бер вакытка тукталып урын алу. урын алып, җайлап утыру, яту 2. Озаклап тору, яшәү өчен билгеле бер урынга төпләнү 3. Билгеле бер урында булу, нин. б. урынны биләү (оешма, бина һ. б. тур.) 4. Эшкә керү, нин. б. хезмәт урыны … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
урынлашу — 1. Берәр җиргә билгеле бер вакытка тукталып урын алу. урын алып, җайлап утыру, яту 2. Озаклап тору, яшәү өчен билгеле бер урынга төпләнү 3. Билгеле бер урында булу, нин. б. урынны биләү (оешма, бина һ. б. тур.) 4. Эшкә керү, нин. б. хезмәт урыны … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге